Naakt in Utrecht: essay door filosoof Floris van den Berg
Column door filosoof Floris van den Berg
SPRING 2022
Naakt in Utrecht
Dronude Utrecht / Centraal Museum van Durden/Van Herk/Van den Berg
To be naked is to be without disguises. John Berger
Een strakblauwe lucht, geen blad aan de boom, het gras bedekt met een laagje rijp. De tuin van het Centraal Museum Utrecht. Een zaterdagochtend in maart. Ik lig languit op het gras naast het slingerpad. Ik hoor de kwetterende vogels. Stemmen om mij heen. Een diepe rust. De kou die minder koud blijkt, maar die toch langzaam mijn lijf binnendringt. Ik kijk naar de heldere lucht. Ik adem diep. Ik ben ontspannen. Ik ben niet alleen. Ik ben deel van een geheel. Ik ben een schakel in een keten van naakte lichamen. Ik ben deel van een SPRING performance. Ik ben danser, zij het een verstilde en verkilde.
Dertig mensen zijn deel van deze happening. Zonder alcohol, zonder drugs, zonder goeroe en zonder kleren. Het blijkt mogelijk om je buiten je comfortzone te begeven terwijl je nuchter bent en niet verdwaasd door een ideologie of leider. Ik heb mijzelf deel gemaakt van een voorstelling. Niet langer ben ik een passieve toeschouwer die zichzelf heel progressief vindt bij de aanvaarding van het naakt op het podium bij SPRING, maar participeer ik in een voorstelling, waarvan ik zelf medeorganisator ben: het Dronude Utrecht Project van creatief collectief Durden/Van Herk/Van den Berg. In dit project maakt dronefotograaf en naaktmodelschilder Tom Durden luchtopnames van groepen naakte mensen op iconische locaties in Utrecht – deze keer de serene binnentuin van het Centraal Museum. Dit is nog maar het begin; er komen meerdere sessies, waarvan twee met zo’n honderdmodellen. Alle modellen zijn vrijwilligers en ik ben er zelf een van.
Om half negen ’s ochtends verzamelt de groep zich bij de grote rode stoel van Baas die op de wisselsokkel voor het Centraal Museum staat. Aan de gevel wappert een lang blauwgeel lint als steunbetuiging aan Oekraïne. De oorlog is ver weg en tegelijkertijd dichtbij. Hier gaat het leven voorlopig door, een leven in vrijheid. Het nieuws doet je beseffen hoe kwetsbaar en breekbaar vrijheid is. Vrede is een noodzakelijke voorwaarde voor een cultureel leven en een staat die de vrijheid van expressie waarborgt evenzeer.
Dertig modellen zijn bereid gevonden om naakt te poseren voor dit kunstproject – er waren nog wel meer vrijwilligers, maar niet iedereen kon op de vastgestelde datum en corona dat nog steeds rondwaart maakte het voor enkelen onmogelijk om te komen. Er is geen publiek, alleen fotografen en assistenten. Het publiek mag de foto’s later zien, op internet, maar vooral ook op de expositie die tijdens SPRING te zien zal zijn in de Hekman Foyer van de Stadsschouwburg Utrecht. De fotosessie is een theatervoorstelling van dansers met vertraging tussen het optreden en het publiek. Er is ook geen applaus. Behalve wellicht bij de opening van de expositie waarbij publiek kan kijken naar de geëxposeerde foto’s. Maar zover is het nog niet.
Durden is de spil: hij heeft de assistenten opgetrommeld waaronder meerdere dronepiloten, een GoPro filmer en twee grondfotografen. Er is koffie en thee. De formulieren voor de handtekening voor toestemming van de modellen worden rondgedeeld. Durden heet iedereen welkom. Er zijn enkele modellen die eerder met hem gewerkt hebben, maar voor de meesten van ons is dit de eerste keer. Voor mij ook.
Samen met Lieke van Herk en Tom organiseer ik het Dronude Utrecht Project dat dit jaar onderdeel is van SPRING. Ik ken Tom door mijn boek De vrolijke naturist. Een door Tom gemaakte foto van een kring naakte mensen prijkt op het omslag. Tom vertelde mij dat hij, samen met Lieke, het plan had opgevat om een fotosessie in Utrecht organiseren. Daarom lig ik dus op een zaterdagochtend naakt in de museumtuin. Het rare is dat het niet raar voelt. Het voelt raar om er met andere mensen over te praten, maar de ervaring zelf is niet raar. Een van de assistenten merkt op dat hij zich juist ongemakkelijk voelt om als een van weinigen aangekleed te zijn. Normaal wordt immers gedefinieerd als wat de overgrote meerderheid doet. Hoe ver weg het publiekelijk naakt ook weggestopt is, zo simpel blijkt het te doorbreken. Deze groep vrijwillige modellen vindt het niet moeilijk zich uit te kleden en bloot rond te lopen.
We doen drie fotosessies. Eerst een slingerlijn langs het slingerpad. We liggen eerst op onze rug met handen om de voeten van degene boven je. Zo voel je jezelf veilig ingeklemd tussen twee anderen. Bloot verbonden met buiten, met de aarde, met de stad, met de anderen voelt dit intens en prettig. Het aanraken maakt dat ik me voel opgenomen in het geheel. De coronamaatregelen zijn na twee jaar net weer opgeheven en aanraken is nog meer taboe geworden dan het al was. Daar komt nog de metoo van ongepaste aanrakingen overheen en zo is aanraken bijzonder geworden. Deze fotosessie performance is een safe space. Iedereen is relaxt, er is een veelvormigheid van lichamen, de mensen spreken met elkaar. Na elke sessie is er gelegenheid om in de Tuinzaal van het museum weer warm te worden en koffie/thee te drinken. De sfeer is uitgelaten. Grappig is dat er in deze pauze verschillende vormen van aankleding zijn dat liep van mensen die zich volledig aankleedden, badjassen, onesies, via het naturistentenue van alleen bovenkleding, tot geharde naturisten die naakt bleven terwijl de meerderheid zich weer als textielmens vermomde.
De tweede sessie is op het trapeziumvormige grasveld omkaderd door museummuren. We liggen kriskras in het trapezium. Het ziet er uit als een groep roze biggen op een veldje, inderdaad, weinig flatteus. De zon heeft inmiddels het gras bereikt en we liggen geruime tijd dicht op elkaar in de zon. De gangmakers tappen moppen. We voelen ons weer een groep.
Als vrijdenkende individualist ben ik huiverig voor groepen, huiverig om me in groepen te begeven. Maar dit keer voel ik me juist huis en op mijn plaats, plezierig. De naaktheid maakt daar een belangrijk deel van uit. De groep is gekleed veel diverser dan naakt. De naaktheid werkt verbindend. Natuurlijk zijn de naakte lichamen verschillend, maar veel minder verschillend dan met kleding. Dat zie je goed op de foto’s: van een afstand zijn mensen nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Dat er een grote verscheidenheid aan lichamen is, is prettig. Je weet dat je je ergens op een schaal bevindt. Fijn om eens echte mensen te zien en niet de geïdealiseerde lichamen die op het scherm te zien zijn. Ik had gedacht dat het lastig of ongemakkelijk zou zijn om met naakte mensen te praten, maar dat valt reuze mee. De groepssfeer was gemoedelijk. We hadden een gedeeld avontuur. Een gedeelde maatschappelijke overschrijding van de norm, van het normaal.
De derde sessie is een mensencirkel. Deze wordt niet op het gras, maar op de vierkanten houten vlonder van het terras gelegd. Rillend lig ik op mijn rug. Wanneer iemand opmerkt: ‘Kou is ook maar een emotie’ heb ik cognitieve kortsluiting. Als ermee bedoeld wordt ‘je kunt je deels over kou heenzetten door diep adem te halen en je te ontspannen’ dan is dat prima, maar kou is geen emotie, niet zo min als blauw een cirkel is. Kougoeroe Wim Hof is enorm populair, zijn naam wordt meerdere keren genoemd. We gaan zitten met de armen om elkaars schouders. Dat voelt voor mij het hoogtepunt van de fotosessie. Het samenzijn. Het gevoel van een gedeeld project. Dat wij model staan voelt als bijzaak. We zien de drones hoog in de lucht en we horen ze zoemen als wespen in de zomer, maar we zijn in het nu en met elkaar. Er wordt gelachen en vooral zijn we bezig te zijn. Iedereen gelijk, armen om elkaars schouders, kwetsbaar en open in onze naaktheid. Wellicht dat mensen verschillende politieke en morele opvattingen hebben, maar hier zijn we dan toch als eenheid.
Op Durdens blog lees ik dat het qua techniek niet allemaal zo soepel liep als het leek: ‘De assistent-dronepiloten kwamen naar me toe en zag ik aan de uitdrukking op hun gezicht dat er iets vreselijk mis was. Inderdaad, de displays van de drone-controllers toonden een pop-up: "unlock No Fly Zone" en de optie "cancel" werkte niet... DJI-drones gebruiken GPS om hun locatie te weten, en wanneer deze locatie in de buurt van een gevaarlijk punt zoals een luchthaven is, stijgen ze simpelweg niet op. Zonder een vliegende drone zou alle inspanning van alle mensen tevergeefs zijn.’ Maar, als een spannend jongensboek slaagde de held erin het probleem net op te lossen: ‘Het probleem werd opgelost door mijn eerste gok, door de iPads die de drones bestuurden te koppelen aan mijn iPhone-hotspot en de voorgestelde ontgrendeling van nabijgelegen NoFly-zones te annuleren. En inderdaad, direct na deze fix starten de drones.’
Ik besef wel dat deze vorm van samenzijn cultuurhistorisch een niche is: dat de samenleving dit naakt samenzijn tolereert, dat er mensen zijn die dit willen, dat iedereen zich passend gedraagt. Ik voel mij in het paradijs. En Utrecht is natuurlijk ook een paradijs. Een paradijs van schoonheid, vrijheid, kunst, cultuur, studie, wetenschap en rijkdom.
Ik heb mijzelf in deze situatie geschreven. Ik heb weliswaar een boek over naturisme geschreven, maar ik ben vooral een theoretisch naturist die af en toe naar de sauna gaat en een naaktstrand bezoekt als het uitkomt. Een naturistencamping, het nec plus ultra van naturisme, ligt, tot op heden, buiten mijn verbeeldingshorizon. Naakt in de stad is voorbehouden aan de vele blote standbeelden. Het Dronude Utrecht Project brengt naakt op een esthetische manier terug in de stad. Het is interessant om je af te vragen als je een stad te binnen schiet of een dergelijk project in die stad zou kunnen. Er zijn steden waarvan het ondenkbaar is dat het zou kunnen, in veel landen wordt openbaar bloot absoluut niet getolereerd. Maar ook in Nederland zijn er groepen die nudofoob zijn. Denk aan de refo’s en moslims. Toen vorig jaar het programma Gewoon Bloot op televisie verscheen waarbij volwassenen zich naakt toonden aan kinderen en kinderen commentaar mochten geven met de gedachte om bloot te normaliseren, diende de SGP een petitie bij de Tweede Kamer in een poging de het programma te verbieden.
Het Dronude Project heeft raakvlakken met SPRING-voorstellingen en andere performances. Zo was er in 2021 de voorstelling Ensaio para uma cartografio van Monica Calle met naakte vrouwen die geen professionele acteurs of dansers waren en waar empowerment centraal stond. Ook doet Dronude mij denken aan een voorstelling waar ik vorig jaar was: de indrukwekkende voorstelling Habitat/Amsterdam van Doris Uhlich in Frascati in Amsterdam. Deze voorstelling bestond uit een gechoreografeerd rave dansfestijn met veertig naakte vrijwilligers die zich tussen het publiek door bewogen. De transgressie van wat normaal is, was hier flink heftiger dan bij dronenude. Toen ik er als toeschouwer tussen stond, vroeg ik me ook steeds af of ik het zou durven en hoopte ik dat dat het geval zou zijn. Het publiek was razend enthousiast en klapte tijdens het applaus de handen rood.
Het voelt mooi om deel te kunnen uitmaken van een kunstwerk. Ik ervaar die vrijheid nu nog sterker in een wereld waarin de vrijheid op het spel staat. Het is mooi om te spelen, met elkaar mooie dingen te maken en vrolijk en vrij naakt te zijn. En ik ben niet de enige die dit zo ervaren heeft, zo schrijft model Maja: ‘Ik voelde me heel welkom en verbonden. Deze viering van schoonheid was een boost voor mijn zelfbeeld. Terwijl we daar in de kou met onze neus in het gras lagen voelde ik me heerlijk terug naar de natuur, achteraf voelde het alsof ik de hele ochtend had gemediteerd. Ook complimenten voor jullie team, ik kan me voorstellen dat het in tijden van metoo en machtsmisbruik best spannend kan zijn, maar ik heb mij geen moment onprettig gevoeld.’
